برای اصلاح فرد و جامعه چگونه انتقاد کنیم؟

نوشته شده توسط:فاطمه سادات مزاری مقدم در زندگی » برای اصلاح فرد و جامعه چگونه انتقاد کنیم؟ | ۰۶ خرداد ۱۳۹۳ - ۲۲:۰۱ | ۰ دیدگاه

برای اصلاح فرد و جامعه چگونه انتقاد کنیم؟

نخستین شرط یک انتقاد سالم و سازنده، رعایت اصول اخلاقی و تقوای الهی است. فرد منتقد در انتقادش باید رضایت خدا را در نظر بگیرد که در این صورت، هم در صورت اثربخش بودن انتقاد به هدفش رسیده است و هم در برابر خدا و وجدانش آسوده است که به وظیفه‌اش عمل کرده است.

در احکام دین، به تمام واجبات و مستحبات معروف و به تمام محرمات و مکروهات منکر گفته می‌شود بنابراین واداشتن افراد جامعه به انجام کارهای واجب و....

برای اصلاح فرد و جامعه چگونه انتقاد کنیم؟

نخستین شرط یک انتقاد سالم و سازنده، رعایت اصول اخلاقی و تقوای الهی است. فرد منتقد در انتقادش باید رضایت خدا را در نظر بگیرد که در این صورت، هم در صورت اثربخش بودن انتقاد به هدفش رسیده است و هم در برابر خدا و وجدانش آسوده است که به وظیفه‌اش عمل کرده است.

در احکام دین، به تمام واجبات و مستحبات معروف و به تمام محرمات و مکروهات منکر گفته می‌شود بنابراین واداشتن افراد جامعه به انجام کارهای واجب و مستحب امر به معروف و بازداشتن آنها از کارهای حرام و مکروه نهی از منکر است.

امر به معروف و نهی از منکر، واجب کفایی است که اگر افرادی - به قدر کفایت - به انجام آن اقدام کنند، از دیگران ساقط می شود. و اگر همهء افراد آن را ترک کرده باشند، چنانچه شرایط آن موجود باشد، همهء آنها ترک واجب کرده اند.

انگیزه هاى امر به معروف و نهى از منکر

نکته اى که اصولا درباره هر نوع ارشاد و امر به معروف و امثال این‌ها مطرح مى شود این است که گاهى در اثر هواهاى نفسانى و وسوسه هاى شیطانى این کارها درست انجام نمى گیرد؛ مثلاً کسى کینه یا کدورتى با شخص دیگرى دارد و مى خواهد آبرویش را به بهانه امر به معروف و نهى از منکر بریزد با همین انگیزه در مقابل مردم سر او را فاش مى کند یا با او برخورد تندى مى کند و اسمش را مى گذارد امر به معروف یا نهى از منکر.

گاهى نیز هواى نفس به صورت خفى ترى تاثیر مى کند و مثلاً محرمانه با طرف صحبت مى کند اما این صحبت کردنش به اصطلاح «اصل مثبت » است؛ یعنى مى خواهد به او بگوید که من از تو بهترم و مى خواهد شخصیتش را در مقابل خودش خرد کند. در واقع مى خواهد به او بگوید که من اطلاع دارم از این که تو مرتکب فلان گناهى مى شوى و گاهى در لفافه و گاهى صریحاً به طرف مى فهماند که من از گناه تو اطلاع دارم.

چنین برخوردى کمترین ضررش این است که آن فایده اى را که باید خود شخص از امر به معروف ببرد نخواهد برد زیرا هر ارزش اخلاقى تابع نیت است و اگر در عمل خیرى نیت انسان فاسد باشد این عمل براى او هیچ فایده اى ندارد هر چند حسن فعلى داشته باشد اما براى فاعل هیچ نتیجه اى را در بر نخواهد داشت. به علاوه ممکن است موجب گناهى براى ارشادکننده شود که آبروى مۆمنى را مى برد یا او را خجل و شرمسار مى کند.

امام صادق (علیه السلام) در همین رابطه می‌فرماید: کسی که بدون شناخت به انجام عملی دست زند، مانند رونده‌ای است که مسیر اشتباهی را می‌پیماید و شتاب بیشتر، فقط او را از مقصد دورتر می‌کند

 این است که باید دقت کنیم در موارد امر به معروف و نهى از منکر و توجه به انگیزه خودمان داشته باشیم و نیتمان را خالص کنیم و برخوردمان با اشخصاصى که مرتکب گناه مى شوند برخورد طبیب و پرستار دلسوز با مریض باشد و سعى کنیم که او معالجه بشود نه این که بخواهیم از او انتقام بگیریم و ناراحتى خودمان را فروبنشانیم. باید سعى کنیم راهى را انتخاب کنیم که آبروى طرف کمتر ریخته شود. هر چند به این اندازه که او بفهمد ما از گناهش اطلاع پیدا کرده ایم و در رفتار و گفتارمان باید نیتمان خالص باشد تا خودمان هم از این امر به معروف و نهى از منکر استفاده کنیم.

متاسفانه در خیلى از موارد نه شرایط شرعى امر به معروف و نهى از منکر رعایت مى شود و نه اخلاص نیت وجود دارد و شخص خیال مى کند که خیلى هنر کرده و یک وظیفه واجبى را انجام داده است، در صورتى که چه بسا به جاى اصلاح، افساد کرده و بیشتر طرف را لجوج کرده و باعث این شده که بر کارش اصرار بورزد و اگر آبرویش در اجتماع ریخته مى شود مرتکب گناهى هم شده است.

 انتقاد برای اصلاح فرد و جامعه با چه شرایطی مفید و مۆثر می‌افتد؟

انتقاد که در حقیقت تعبیر دیگر نهی از منکر است؛ یعنی نقد عملکرد افراد، شخصیت‌ها و... انتقاد اگر با شرایط و با استفاده از مکانیسم مناسب انجام گیرد، تأثیر مثبت و بسیار سازنده دارد و باعث رشد و تعالی خواهد بود؛ از این‌رو باید شرایطی را در نظر گرفت و براساس آن عمل کرد. برخی از مهم‌ترین شرایط انتقاد سازنده چنین است:

1. اخلاق: نخستین شرط یک انتقاد سالم و سازنده، رعایت اصول اخلاقی و تقوای الهی است. فرد منتقد در انتقادش باید رضایت خدا را در نظر بگیرد که در این صورت، هم در صورت اثربخش بودن انتقاد به هدفش رسیده است و هم در برابر خدا و وجدانش آسوده است که به وظیفه‌اش عمل کرده است.

2. آگاهی و شناخت: شرط دیگر برای انتقاد سازنده، آگاهی منتقد از منع قانونی یا قبح اخلاقی مطلب مورد انتقاد است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس بدون علم کارى انجام دهد، فسادش بیشتر از اصلاحش مى‌‏گردد. (مشکاة الأنوار، ص 124)

انتقاد

امام صادق (علیه السلام) در همین رابطه می‌فرماید: کسی که بدون شناخت به انجام عملی دست زند، مانند رونده‌ای است که مسیر اشتباهی را می‌پیماید و شتاب بیشتر، فقط او را از مقصد دورتر می‌کند. (کافی، ج ‏1، ص 43)

انسان اگر بدون آن‌که سخنش را بشناسد و یا از عمل شخص مطلع باشد، زبان به انتقاد بگشاید چه بسا بعدها به نادرستی آن پی ببرد که در آن صورت جز شرمندگی چیزی عایدش نخواهد شد.

در روایت آمده است؛ روزی محمد بن منکدر امام باقر (علیه السلام) را در آفتاب سوزان مشاهده می‌کند که مشغول کشاورزی است. او به گمان خود زبان به انتقاد گشود و پس از عرض سلام به آن‌حضرت گفت: آیا شایسته یکی از بزرگان قریش است که در این هوای گرم در پی دنیا باشد؟ چگونه خواهی بود اگر در این حال از دنیا بروی؟ حضرت فرمود: به خدا قسم، اگر در این حال بمیرم در حین انجام طاعتی از طاعات خداوند جان سپرده‌‌ام. محمد بن منکدر می‌گوید: می‌‌خواستم شما را نصیحت کنم، شما مرا موعظه کردی.

3. احتمال تأثیرپذیری: انتقاد در صورتی لازم و مفید است که انسان بداند حرفش تأثیر دارد. اگر انسان احتمال دهد که انتقادش در عملکرد طرف و یا دست‌کم در جهت‌گیری جامعه تأثیرگذار نخواهد بود، در این‌جا عملاً شرایط و زمینه انتقاد مهیا نیست.

4. زمان و مکان: شخص منتقد باید زمان و مکان نقد و انتقاد را در نظر داشته باشد؛ چرا که در بسیاری از موارد، زمان مهیای نقد نیست؛ لذا اگر در چنین شرایطی انتقاد صورت گیرد اثر سازندگی‌اش را از دست خواهد داد. چه بسا همین نقد در شرایط دیگر اثر مطلوبش را خواهد داشت.

و طرح چند پرسش و پاسخ:

سۆال: چگونه و با چه طریقی بهتر است امر به معروف و نهی از منکر کرد در مورد اعمال قدرت و زور و اقدام فیزیکی، باید مستقیماً عمل کرد؟

جواب: با مهربانی و زبان خوش و اخلاق اسلامی اقدام به امر به معروف نمائید تا مۆثر واقع شود مراحل بعدی آنکه اقدام فیزیکی است و برخورد با شخص است موکول به اجازه حاکم شرع جامع الشرایط است. ولی اگر در موردی بتوانید با قطع رابطه امر به معروف نمائید لازم است رابطه را قطع کنید. (ر.ک، تحریر الوسیله امام(ره)، ج1، ص481 م12)

سوال: اگر سوار ماشین یا تاکسی فردی باشیم و در آن موسیقی مبتذلی روشن کند چه وظیفه ای در مقابل این فرد داریم؟

جواب: در مورد سۆال چنانچه احتمال تأثیر می دهید نهی از منکر کنید و چنانچه احتمال تأثیر نمی دهید و یا نهی از منکر موجب ضرر برای شما باشد نهی لازم نیست خودتان گوش نکنید و در این صورت رسیدن صدا به گوش شما مانعی ندارد. (ر.ک، تحریرالوسیله امام(ره)، ج1، ص471)

سۆال: در امر به معروف و نهی از منکر آیا بیان مسائل شرعیه برای طرف مقابل کفایت می کند؟

جواب: بیان مسأله شرعیه در امر به معروف و نهی از منکر کفایت نمی نکند بلکه باید مکلف امر و نهی کند. مگر آنکه مقصود از امر به معروف و نهی از منکر، از بیان حکم شرعی حاصل شود و یا طرف مقابل از آن امر و نهی بفهمد. (توضیح المسائل حضرت امام(ره)، م2789)

    هیچ نظری تا کنون برای این مطلب ارسال نشده است، اولین نفر باشید...
موضوعات
دانلود جدید ترین فیلم های ایرانی
دانلود گشت ارشاد ۲
دانلود گشت ارشاد ۲
دانلود فیلم سلام بمبئی
دانلود فیلم سلام بمبئی
دانلود فیلم خوب بد جلف
دانلود فیلم خوب بد جلف
دانلود فیلم لاک قرمز
دانلود فیلم لاک قرمز
لیست دانلود
آخرین مطالب
متن خبری

لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است. چاپگرها و متون بلکه روزنامه و مجله در ستون و سطرآنچنان که لازم است و برای شرایط فعلی تکنولوژی مورد نیاز و کاربردهای متنوع با هدف بهبود ابزارهای کاربردی می باشد.

ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
با ما در شبکه های اجتماعی همراه باشید:

© تمامی حقوق برای کانی وب محفوظ است.

قدرت گرفته از کانی وب